Kerken als groene, stille plekken in de stad
Als we Antwerpen klimaatrobuust willen maken, dan helpen alle groene plekjes in de stad. En misschien heb je er nog nooit bij stilgestaan, maar in een historische stad als Antwerpen beheert de katholieke Kerk heel wat plekken. Het project ‘Laudato Si’ van bisdom Antwerpen stimuleert Antwerpse kerken om groene, stille en troostende plekken te zijn voor alle Antwerpenaren. An Verheyen en Lea Verstricht vertellen er alles over.
De deuren openzetten van de Antwerpse kerken
An is in Antwerpen adjunct van de vicaris, dat is zowat de ‘schepen’ van het bisdom. Lea werkt op de vormingsdienst van bisdom Antwerpen.
An vertelt: ‘Binnen de Antwerpse Ring, op Luchtbal en op Linkeroever samen zijn er meer dan 20 kerken. We hadden al een tijdje het idee om te werken rond ecologie. Temeer omdat de paus in 2015 een belangrijke brief heeft geschreven aan de gelovigen, de encycliek ‘Laudato Si’, waarin hij alle mensen oproept om zorg te dragen voor de aarde.’
Lea: ‘Een andere impuls was een vraag van de stad om een inventaris te maken van alle ruimtes in ons beheer. De stad wilde daarmee stilteplekken in kaart brengen, waar Antwerpenaren even tot rust kunnen komen in de drukke stad. Daarnaast zocht ze naar ruimtes in verschillende wijken waar buurtbewoners kunnen samenkomen.’
‘De Kerk heeft heel wat ruimtes, vooral kerken en pastorijen. Sommige gebouwen hebben geen centimeter open ruimte, andere hebben mooie tuinen. In die tuinen hoor je altijd toch nog het rumoer van de stad. Maar in de kerken is het vaak echt stil. Het is er ook koel en mensen vinden er troost: overal waar je kaarsjes kan branden, branden ze.’
‘Na de opmaak van die inventaris waren we blij verrast om te zien hoeveel groene ruimte de kerk bezat en we stelden vast dat er al veel ideeën leefden bij de kerkraden om daarmee aan de slag te gaan. Om hen te kunnen ondersteunen bij het klimaatvriendelijker maken van die ruimtes, dienden we een project in bij het Klimaatfonds van de stad. Daarbij wilden we het ecologisch verhaal combineren met de zoektocht naar stilte en troost.’
3 kerken, 3 klimaatprojecten
Lea: ‘In ons project ondersteunen we de klimaatprojecten van 3 grotere kerken: 2 in de Stuivenbergwijk en 1 op Linkeroever.’
‘De kerk Sint-Amandus in de Van Kerkhovestraat is al lang bezig met ecologie en sociale gerechtigheid. In de kelder hebben ze een fietsenatelier en kweken ze witloof en champignons. Ook de volkstuintjes van de Seefhoek liggen op het terrein van de kerk, met bijen, regentonnen en nog veel meer.’
‘Deze kerk gaat nu proberen om vroegere verbindingen tussen de pastorijtuin en de omgeving te herstellen, zodat de tuin terug bereikbaar wordt in die buurt.’
‘De Heilig-Hartkerk in de Lange Beeldekensstraat heeft dan weer heel weinig grond. Maar ze heeft wel een mooi voorplein, een brandgang rond de kerk en een pastorij met een kleine tuin. De Kerkraad wil de binnenplaats vergroenen en de brandgang ontharden. Het moet een ontmoetingsplek worden waar ook voedsel wordt gekweekt. Maar in de ondergrond bij die kerk zit vooral puin van WOII. Daar zit geen vruchtbare bodem onder. Dankzij de steun van het Klimaatfonds kunnen we experten aanstellen die kunnen adviseren welke ontharding en vergroening mogelijk is.’
‘De derde grote kerk in ons project is Sint-Anna-ten-Drieën op Linkeroever. Dat is een vrij moderne ‘ecokerk’ met onder andere zonnepanelen en een rustplek voor fietsers.'
Groene kerken in heel de stad
Lea: ‘Naast deze 3 voorlopers willen we dat ook alle andere kerken in Antwerpen aan de slag gaan rond ecologie. We hebben al erg mooie voorbeelden. Aan de Willibrorduskerk in Antwerpen Noord onderhoudt de buurt bijvoorbeeld een mooie prairietuin rondom de kerk. Elk jaar als ze de tuin in orde brengen, geven ze plantjes aan de buurt. Je ziet de straten rondom vergroenen.’
‘Langs de Heilige Geestkerk aan de Mechelsesteenweg werd een ontharde en groene luwteplek gecreëerd tussen de kerk en het kantoorgebouw ernaast; een unieke samenwerking tussen Kerk en een privé-partner.'
'Veel van de bestaande tuinen zijn niet bereikbaar voor de buurt. Enerzijds omdat ze privé zijn, bijvoorbeeld de tuin van de pastorij van Sint-Joris. Die tuin is aangelegd en geïnspireerd op het Bijbelse Hooglied en de kloosteruinen. Anderzijds worden ze soms afgesloten omwille van vandalisme. Dat is jammer. Maar als een tuin niet toegankelijk is, kan de buurt meestal toch meegenieten dankzij een boom of ander groen dat zichtbaar is vanaf de straatkant.’
Professioneler dankzij het Klimaatfonds
‘In juni 2022 organiseerden we een inspiratiewandeling langs 4 voorbeeldprojecten. Daarna volgden nog verschillende andere inspiratiemomenten, zowel voor de pastores die de inhoudelijke werking rond de kerken vormgeven, als voor de Kerkraden die meer met de infrastructuur en de logistiek bezig zijn.’
An: ‘Tot voor kort werkten we vooral aan bewustwording, nu gaan we stilaan naar de uitvoering van ideeën. De steun van het Klimaatfonds is echt een stimulans. Doordat we naast de encycliek van de paus nu ook een timing hebben voor het project, kunnen we iedereen tot actie manen.’
Lea: `De steun van het Klimaatfonds gebruiken we vooral om experten te betalen. Zodat we het allemaal professioneel kunnen aanpakken.’
An: ‘Mensen komen mij nu spontaan plekken melden die we misschien ook nog kunnen ontharden. Ze zijn er echt mee bezig.’
Lea: ‘Er wordt zoveel gesproken over herbestemming en nevenbestemming van kerken. Dit project toont dat een kerk ook al heel wat kan betekenen in de publieke ruimte.’
Steun die echt helpt
Lea: ‘De samenwerking met de stad was erg aangenaam van bij het begin. Eerst was er de samenwerking om die inventaris te maken. Nadien zijn de contacten heel goed gebleven. We hebben ons nooit een buitenbeentje gevoeld, maar altijd een gelijkwaardige partner.’
An: ‘Soms kunnen projecten heel veel administratie en gedoe met zich meebrengen. Dat was met het Klimaatfonds niet het geval. De stad is ondersteunend en richtinggevend. We kunnen bepaalde aspecten van ons geloof realiseren die te lang in de marge zijn gebleven. De steun van het Klimaatfonds helpt ons daarbij echt.’
Meer weten over het Klimaatfonds?
Op deze pagina vind je steeds de meest actuele oproepen.
Iets fout of onduidelijk in dit artikel