Leerlingen speuren naar slimme fietsroutes, NO2 en fijnstof

Basisschool De Kleine Stad telt bijna 300 leerlingen en zet zich als MOS-school (Milieuzorg Op School) al jaren actief in voor het milieu. De ligging van deze Antwerpse stadsschool tussen de drukke Belgiëlei en de Lange Leemstraat is daar niet vreemd aan. Beide zijn street canyons, smalle straten met veel verkeer en uitlaatgassen in combinatie met hoge gebouwen. Luchtvervuiling in en rond de school: de school is er zich scherp van bewust. Hoe kan je gezond(er) ventileren en luchten? Valt de speelplaats af te schermen? En hoe betrek je ouders en buurt nog meer, voortbouwend op vroegere acties? Met die en nog meer onderzoeksvragen ging iedereen in De Kleine Stad enthousiast én samen aan de slag.

De zesde leerjaren zoeken de gezondste fietsroutes

Ook al liggen er parken in de buurt, een écht ‘schone’ route naar De Kleine Stad ligt niet voor de hand. “Met de fiets of te voet door drukke straten, onze leerlingen zijn het gewend,” zegt Maartje Hamans, juf in het zesde leerjaar. “Maar ze worden wel blootgesteld aan fijn stof en nog andere niet zo’n fijne stoffen. Met de jongens en meisjes van het zesde leerjaar zochten we in het begin van het jaar naar de minst vervuilde route van en naar school.” Daartoe brachten de leerlingen de routes die ze fietsen in kaart. “Per wijk fietsten ze op hetzelfde tijdstip verschillende routes,” zegt juf Maartje. “Zo onderzochten we waar leerlingen het minst in aanraking komen met vervuilende stoffen. De eerste groep fietste in januari een route naar het Groen Kwartier. Daarna volgden andere wijken rondom de school.” Voor de testing gebruikten de leerlingen sensorboxen die De Kleine Stad via de stad in bruikleen kreeg. Die werden op een fiets of een step bevestigd. Wie te voet ging, hield de box gewoon vast. “De leerlingen vonden de boxen gemakkelijk te bedienen en ze waren razend enthousiast over het project."

Het eerste leerjaar ving fijn stof met tape en vaseline

Wat is fijn stof? Hoe ziet het eruit? Waar vinden we het? Het eerste leerjaar van De Kleine Stad ging er naar op zoek. “We zochten eerst filmpjes op maat van zesjarigen die ons hierover iets meer konden leren,” vertelt juf Camie. “Dat lag niet voor de hand. Op de site van Smart Kids Lab vonden we dan de manier om fijn stof in de lucht te meten met een zelfgemaakte fijnstofmeter. We verzamelden drankkartons, knipten deze uit in rechthoeken, kleefden een stukje dubbelzijdige tape op de achterzijde en smeerden er vaseline op. Op verschillende binnen- en buitenplekken kleefden we  onze fijnstofmeters op muren en een kast. Schokkende waarnemingen kwamen er niet uit voort: wat verkleuringen, huisstof en een dood vliegje. Maar we hebben fijn stof aanschouwelijk gemaakt en de kinderen erop attent gemaakt. Bovendien volgden we wekelijks in de klas op hoe de hoeveelheid fijn stof op onze meters evolueerde. De leerlingen gebruikten hiervoor een vergrootglas en de microscoop. De kinderen van het eerste leerjaar gingen ook samen met hun meters en peters van het zesde leerjaar in de klassen vertellen over fijn stof en nog extra fijnstofmetertjes uitdelen."

Stikstofdioxidemetingen (NO2) en speurwerk door het vierde leerjaar

Teveel verkeer levert teveel stikstofdioxide of NO2 op en dat veroorzaakt irritatie van de luchtwegen. Met proefbuisjes voerde het vierde leerjaar metingen uit: begin 2020 namen ze luchtstalen op verschillende plekken in de school. Daarna gingen ze naar het labo. Juf Kim: "Uit de resultaten van het onderzoek kwam duidelijk de grote impact van het verkeer van de drukke Belgiëlei op de luchtkwaliteit naar voren. Gelukkig blijkt de luchtkwaliteit op onze speelplaats heel wat beter dan op straat. In de klaslokalen waren de NO2-concentraties ongeveer de helft van de concentraties buiten. In de achterbouw werd nog net iets minder stikstofdioxide gemeten dan aan de voorbouw. Wat wel opvalt: in de voorbouw is er geen verschil tussen de lokalen aan de straatkant en de klassen aan de speelplaatskant."

In januari 2021 werden de metingen herhaald. De nieuwe resultaten bevestigden het patroon dat ook in 2020 werd gemeten. Maar wat bleek: terwijl de concentraties buiten aan de straat gedaald waren, werden binnen in de klassen net hogere NO2-waarden gemeten. Doordat de school beter was gaan ventileren tijdens Corona kwam de verontreinigde lucht van de straat gemakkelijker de klaslokalen binnen.

Met CO2-sensoren wilde de school daarom onderzoeken of de lokalen in de voorbouw voldoende gelucht kunnen worden door enkel de ramen aan de kant van de speelplaats open te zetten. Omwille van Corona moesten de ramen in de klassen aan de straatkant echter ook zoveel mogelijk open blijven, en kon dit onderzoek dus nog niet afgerond worden. 
 

Hup, ouders en buurtbewoners! 

De wijk van De Kleine Stad is niet alleen druk, ze is ook best gezellig en solidair. Dat bewijst de jaarlijkse samenwerking met andere scholen rond verkeersveiligheid en de betrokkenheid van heel wat ouders bij vroegere acties rond verkeersveiligheid en gezonde lucht. De jaarlijkse verkeersweek Haringrode wordt traditioneel afgesloten met een verkeersstoet met de scholen uit de omgeving. “Vorig schooljaar was dit meteen het startschot voor het fietsroute-onderzoek van het zesde leerjaar,” zegt juf Maartje. “En omdat we het belangrijk vinden dat Zuivere Lucht niet enkel gedragen wordt door de leerlingen maar ook door de ouders, deelden we tijdens ons Winterfeest eind december ook fijnstofmeters uit aan de ouders. Mijn collega’s en ik spraken de ouders erover aan en we legden de werking van de fijnstofmetertjes uit zodat ze ook thuis konden testen,” zegt juf Camie. Zo wordt het draagvlak om iets te doen voor schonere lucht steeds groter.