Maak gebruik van externe expertise

Luchtkwaliteit is een complexe zaak want er zijn veel verschillende vervuilende stoffen die de kwaliteit van de lucht kunnen bepalen. En die zijn binnen niet altijd hetzelfde als buiten. In de buitenlucht gingen de pilootscholen aan de slag met het meten van fijn stof (PM10, PM2.5 en PM1) en stikstofdioxide (NO2). In de binnenlucht werd daarnaast ook nog koolstofdioxide (CO2) gemeten.   
Al die stoffen kunnen op verschillende manieren gemeten worden en vragen de nodige expertise bij de analyse van de meetresultaten. Vooraleer de scholen aan de slag konden om de luchtkwaliteit in hun school te meten, kregen ze dus eerst een grondige uitleg van experten luchtkwaliteit over de verschillende vervuilende stoffen en hoe ze te meten. Ze kregen ook hulp bij het opmaken van een meetplan en bij de analyse van de metingen. De scholen bepaalden wel zelf wat ze wilden meten en voerden de metingen ook helemaal zelf uit. Co-creatie was dus van bij het begin het uitgangspunt.
De ondersteuning die de pilootscholen kregen bij het uitvoeren van hun metingen werd op een overzichtelijke manier samengebracht op Samenvoorzuiverelucht.eu. Neem hier dus zeker een kijkje als je zelf luchtkwaliteit wil meten op school. 

Denk goed na over je doelstellingen

(Lees verder onder de afbeelding)

Er zijn heel wat goede redenen om luchtkwaliteit te meten op school, maar naargelang je doelstelling zal het meetopzet er anders uitzien. Daarom is het belangrijk om vooraf goed na te denken over wat je met de metingen wil bereiken. Uit het project Zuivere Lucht leerden we dat er drie motieven waren voor de pilootscholen om aan burgerwetenschap te doen en luchtkwaliteit te meten: 

• Bijdragen aan breder onderzoek: door fijnstofmetingen te doen met zelfgebouwde sensoren en deze te registreren op het online platform Sensor.Community, zorgden de pilootscholen dat hun meetgegevens voor iedereen beschikbaar zijn.
• Bewustzijn en draagvlak verhogen: de leerlingen van basisschool De Kleine Stad gingen op zoek naar de gezondste fietsroutes naar school via mobiele fijnstofmetingen met de fiets. Op die manier zorgden zij voor heel wat enthousiasme bij leerlingen, leerkrachten en ouders.
• Zelf acties nemen om de luchtkwaliteit te verbeteren: voor de pilootscholen waren CO2-metingen met sensoren in de klas een handig hulpmiddel om de klassen beter te ventileren, en om leerkrachten en leerlingen hier rechtstreeks bij te betrekken.

Hoe meer de metingen konden worden ingezet in functie van eigen acties en beleid, hoe groter de inbreng en motivatie van de scholen en hoe zinvoller ze werden geëvalueerd. Bij metingen die enkel bijdroegen aan ruimer wetenschappelijk onderzoek was dat veel minder het geval.

Stel een realistisch meetplan op

Eens je een goed beeld hebt van wat je met je metingen wil bereiken, kan je een meetplan opstellen. Zorg voor een duidelijke onderzoeksvraag en ga eerst op zoek naar al bestaande metingen of luchtkwaliteitskaarten (bv. in het dataportaal van Samenvoorzuiverelucht). Misschien kunnen die je onderzoeksvraag al beantwoorden. 
Bij het opmaken van hun meetplan vroegen we de pilootscholen om op basis van hun onderzoeksvraag volgende vragen te beantwoorden:

• Wat wil je meten: fijn stof, stikstofdioxide, CO2, ...?
• Waar ga je meten: in de klas, op de speelplaats, op straat …? Vaak is het interessant om zowel binnen als buiten te meten.
• Wanneer en hoe lang ga je meten? Meet voldoende lang, en kies een representatieve meetperiode.
• Welke meetapparatuur ga je gebruiken? Stem je meetplan goed af op de eigenschappen van de meetapparatuur die je ter beschikking hebt, want o.a. door de beperkte betrouwbaarheid van low cost sensoren zal je niet altijd kunnen meten wat je wil.

Meetresultaten interpreteren: een ingewikkelde zaak

(Lees verder onder de afbeelding)

Sommige luchtkwaliteitsmetingen zijn relatief eenvoudig te interpreteren, waardoor scholen en leerlingen hier vlot zelf mee aan de slag kunnen. Dat geldt bv. voor CO2-metingen in de klas, waar onze pilootscholen er zelfs in slaagden om kleuters te betrekken bij de metingen. Andere metingen – zoals stikstofdioxidemetingen met meetbuisjes – waren complexer, waardoor de scholen externe hulp nodig hadden bij de interpretatie van de resultaten of de analyse niet door de scholen zelf werd gedaan. Ondanks deze complexiteit hebben de pilootscholen Zuivere Lucht toch heel wat kunnen leren van deze metingen, en zijn er dus goede redenen om – weliswaar met de nodige ondersteuning – luchtkwaliteitsonderzoek op school niet te beperken tot de meest eenvoudige metingen.

Conclusie: succesfactoren voor luchtkwaliteit meten op school

Uit de evaluatie door de scholen van de metingen in het kader van het proefproject Zuivere Lucht hebben we geleerd dat sommige metingen meer succes hadden en meer zinvol waren voor de scholen dan andere. Hieruit konden we een aantal succesfactoren afleiden voor het opzetten van burgerwetenschapsprojecten rond luchtkwaliteit op school:

• Breng voldoende expertise in voor je aan de slag gaat. Werk samen met experten of raadpleeg Samenvoorzuiverelucht.eu.
• Betrek leerlingen, leerkrachten en ouders maximaal bij de metingen om te werken aan meer draagvlak en bewustwording.
• Zorg dat de meetresultaten door de school zelf gebruikt kunnen worden om maatregelen te nemen voor een betere luchtkwaliteit. 
• Maak gebruik van goede meetapparatuur en zorg dat je meetopzet en je verwachtingen overeenstemmen met de eigenschappen van het meettoestel.
• Begin met eenvoudige metingen die gemakkelijk te interpreteren zijn. Zorg voor voldoende ondersteuning bij complexere metingen.

Meer informatie

In het eindrapport vind je meer informatie over de metingen in de pilootscholen.